YABAN HAYAT FOTOĞRAFÇILIĞI ETİĞİ ÜZERİNE

Yazı: Cem Orkun Kıraç ve Akif Aykurt


Doğa her zaman biz doğaseverler ve yaban hayat fotoğrafçıları için huzur bulma yeridir. İnsan
etkisinin en az olduğu, ancak biyolojik çeşitliliğin zengin olduğu doğal alanlarda bulunmak, yaban
hayatı doğal yaşam alanlarında izlemek ve görüntülemek büyük bir haz verir bizlere.

Öte yandan elde ettiğimiz görüntülerin bazen canlılar açısından büyük bedelleri de olabilir. Belki
bunu o anda fark edemeyebiliriz. Sahada yapılan çekimlerden sonra görüntülerimizi film üzerine veya
hafıza kartına aktarıp mutlu bir şekilde evlerimize döneriz. Sonra sabırsızlıkla sonuçları izler ve
onlarca, yüzlerce kareden en iyileri seçer, bunları büyük bir mutlulukla izler ve sevdiklerimizle
paylaşırız. Bazen dergilerde veya web sitelerinde yayınlarız. O zaman bizden mutlusu yoktur. Ancak
fotoğraf çekimi sırasında yaban hayat ve doğal yaşam ortamlarına bulunduğumuz etkinin farkında
olmayabiliriz. Belki de görüntülediğimiz canlıyı ısrarlı bir şekilde kovalamışız ya da kuluçkadaki
ebeveynleri anlamsız bir şekilde ürkütmüşüzdür. Ya da fotoğraf çekme uğruna avını yakalamak için
son enerjisini kendisine saklayan bir canlının son gücünü tüketmesine neden olmuşuzdur. Ya da kışın
buz tutmuş gölün ortasındaki sukuşlarını kaçırarak civardaki tek dinlenme yerlerinden etmişizdir…

Bu sorgulamaların ve etik tartışmaların yakın zaman önce başladığını ve yeni bir konu olduğunu
düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Bu konular doğa korumacılığın dünya ölçeğinde tartışılmaya başladığı
1970’li yılların başından bu yana sürdüğü ve zaman içinde şekillendiğini vurgulayalım öncelikle.
Artık doğa fotoğrafçılığı kuralları genel kabul görmüş durumdadır ve aklıselim tüm korumacı,
çevreci ve yaban hayat fotoğrafçılarının uydukları törel ilkeler haline gelmiştir.

Bir yaban hayat fotoğrafçısının kendi fotoğraf tatmini için farkında olarak veya olmayarak, zaten
gittikçe kaybolan doğal yaşam ortamları ve yaban hayata olumsuz etkide bulunması olmayacak bir şey
değildir. Bunu 20 yılı bulan gerek kendi deneyim ve gözlemlerimiz gerekse yabancı yazarların
makalelerinden anlıyoruz. Aslında hiç birimizin yaban hayat fotoğrafçılığı gibi bu güzel etkinliği
gerçekleştirirken doğal yaşam alanlarına ve barındırdığı yaban hayata kasıtlı zarar verme gibi bir
düşüncesi olmadığından eminiz. Ülkemizde son 3–4 yılda patlama noktasına gelen yaban hayat
fotoğrafçılığı ve özellikle kuş fotoğrafçılığı gurur verici bir olgudur. Özellikle bilim camiasına
ve koruma amaçlı projelere yaptıkları katkıları düşünürsek yaban hayatı fotoğrafçılığı ve doğa
fotoğrafçılığı eşsiz birer araç. Örneğin, kurumakta olan bir sulak alan fotoğrafı ya da gölün
kıyısındaki drenaj kanalı ilgi alanına giren bir derneği harekete geçirebilir. Ya da farkında
olmadan fotoğraflanan bir bitkinin aslında nokta endemiği bir canlı olması ve bu yüzden o alanın
Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları’ndan birisi olmasına katkıda bulunmamız mümkün olabilir. Ya da
nesli azalan bir kuş türünü saniyenin binde birinde dondurarak dağılım haritasını
güncelleyebiliriz. Yaban hayatı fotoğrafçılığının katkısını gösteren en çarpıcı ve güzel
örneklerinden birisi Doğa Derneği’nin başyapıtlarından Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları kitabıdır.


Bunlar konumuz olan yaban hayatı fotoğrafçılığının bilime ve doğa korumaya olumlu etkileri. Ancak
yaban hayatı fotoğrafçılığını icra ederken gerek doğa korumaya katkısı olsun gerekse olmasın bir
şekilde yaban hayata zarar verebileceğimiz gerçeğini de yadsımak çok yanlış olacaktır. Unutmamak
gerekir ki, bizlerden biri yaban hayata olumsuz bir etkide bulunursa bunun o anlık etkisi 1 dir.
Ancak yanlış yapan birini örnek alan onlarca hatta yüzlerce yaban hayatı fotoğrafçısının aynı
görüntüyü alma arzuları, bu etkinin 10 la hatta 100 le çarpılması anlamına gelecektir. Bizler
bilinçli yaban hayat fotoğrafçıları olarak bu anlamda büyük sorumluluk üstlenmiş bulunmaktayız.
Keza nasıl bizlerin o nadir görüntüyü alma hakkımız varsa, aynı şekilde arkamızdan veya yanımızdan
gelenlerin de o nadir anı yakalama ve alma hakkı olacaktır. Eğer biz zarar verme pahasına da olsa
etkileyici ve nadir bir fotoğrafı alıp bunu belli ortamlarda paylaştı veya yayınladık isek, diğer
yeni veya eski yaban hayat fotoğrafçılarına “lütfen o nadir canlıyı fotoğraflamaya çalışmayın,
rahatsız olabilir” deme şansını yitirmişizdir. Çünkü diğer alanlarda olduğu gibi bu konuda da
toplumda hepimiz eşit haklara sahibiz.

Bu çerçevede yaban hayat ve daha genel anlamda doğa fotoğrafçılarının, bu güzel uğraşı doğal yaşama
ve ekosisteme zarar vermeden yapmalarını kuvvetle tavsiye ederiz. Yukarıda belirttiğimiz gibi, bu
şekilde icra edilen yaban hayat fotoğrafçılığının doğal alanları koruma, doğadaki canlıları
kitlelere tanıtma, nesli azalan canlılar hakkında bilinç yayma gibi oldukça pozitif katkıları da
vardır. Doğa veya kuş fotoğrafçılığında temel olan şu olmalı: O yaşam şekline, o dünyaya müdahele
etmeden sadece "Gözlemci" olarak katılmak ve fotoğraflamak; eğer sizden kaynaklanan anormal bir
davranış sezinlerseniz bilin ki doğal yaşama müdahele etmişsiniz demektir. Tüm doğa araştırmacıları,
fotoğrafçıları, belgeselcileri doğal süreçlere müdahele etmemelidir. Doğal yaşamın, doğal süreçlerin
yansıtıcısı, gözlemcisi olmalıyız, dolaylı veya doğrudan olumsuz etkide bulunmadan sadece
fotoğraflamalıyız, eğer bizden kaynaklanan bir etki hissedersek ne yaptığımızı sorgulamalıyız.
Bunları gerçekleştirmek için evrensel olarak kabul gören kuralları şu şekilde özetleyebiliriz;

 Bulunduğunuz ortamı ve içindeki canlıları, hatta belli bir tür hedefiniz varsa hedefteki
canlı veya canlıları tanıyın, davranışları, yaşam döngüleri hakkında iyi bilgi edinin.
 Elde ettiğiniz bilgiye göre canlıları ve doğal yaşam ortamlarını, ortamda bulunan
canlıların karakteri ve özelliklerine göre belli mesafelerden çekim yapın. Durum gerektiriyorsa hiç
yaklaşmayın.
 Bütün canlıları ancak özellikle IUCN kriterlerine göre nesli tehlike altında olan
canlıları (CR, EN, VU) ürkütmeden fotoğraflayın.
 Bir canlıyı fotoğraflamak isterken canlı rutin davranışlarını keserse (örneğin
besleniyorken yemeyi kesmesi ya da durduğu yerde alarm pozisyonuna geçti ise) rahatsız olduğu
kanısına varın. Bu noktada durun ve geriye dönün. Mevcut ise daha uzun odaklı lens kullanarak
çekimlerinizi yapmaya çalışın.
 Kur yapma sırasında, yuvada, kuluçkada veya yavrulu halde yaban canlılarını görüntüleme
düşüncenizi iptal edin ya da (bir aşağıdaki maddede örnek verildiği üzere) uygun bir durum
yakalayana kadar erteleyin. Üreme alanına girmeyin.
 Üreme alanlarında yapılan veya yapılacak olan bilimsel/akademik araştırmaları takip edin.
Bilimsel/akademik çalışma ekibine dâhil olabiliyorsanız ancak bu şekilde üreme, yuva veya yavru
fotoğraflama işini üstlenin. Bu durumda bilimsel ve/veya koruma amaçlı yapılacak bir çalışmaya
entegre olarak olumsuz katma değer etkinizi en aza indirmiş olursunuz. Ancak unutmayın, konuya
(üreyen çifte, koloniye veya yuvaya) araştırmacılardan daha yakında olmanız veya daha uzun süre
alanda kalmanız bu avantajı yok edecektir.
 Kendinizi ve ekipmanlarınızı beklenmedik durumlara göre hazırlayın. Böylece, ekipmandan
veya araçlardan kaynaklanan çekimleri etkileyecek olumsuz durumların süresini en aza indirmiş
olursunuz.
 Doğada hep sessiz olun, her bakımdan (davranış, sessiz olma, kıyafet vs.) mümkün olduğunca
canlıları ürkütmeyin, doğaya uyumlu olun.
 Yaban hayata, yuvalara, üreyen çifte veya üreme kolonisine zarar verenleri gördüğünüzde
uyarın, uyarıya kulak asılmıyorsa Kara Avcılığı Kanunu ve Merkez Av Komisyonu Kararları
çerçevesinde Çevre ve Orman Bakanlığı veya Jandarma yetkililerine haber verin.
 Etik kurallara uyarak iyi bir vatandaş, iyi bir doğa fotoğrafçısı olduğunuzu gösterin.
Davranışlarınızla örnek olun.

12 Ağustos 2007
Ankara