Gururlarına düşkün, son derece sade bir hayat tarzını tercih eden turna kuşları, gökyüzünün engin maviliklerinde uçarken, her bir kanat vuruşları müziğin notaları gibi ahenkli, şiirin sözleri gibi armoniktir. Onların simgesel görüntüleri içerisinde, birçok imgesel anlam da ortaya çıkmaktadır. Bu imgelerin her birinin ayrı ayrı çözümlenmesi ile, turnaların Türk kültürü içerisindeki somut değerleri anlaşılmış olur.

Turnalar kimi zaman coşkunun, kimi zaman hüznün, bazen de mutluluğun habercisi olmuşlardır. Birçok halk şiirinde, özellikle halk türkülerinde duyguların anlatımında turnayı aracı olarak görürüz. Turnanın türkülerde bu kadar geniş yer almasında, onun Türk halkı tarafından çok sevilmesi etkili olmuştur.

Türkülerde turna kuşunun çok yaygın olarak kullanılmasının birçok nedeni bulunmaktadır. Bunların arasında en önemli yeri, -turnanın göçmen bir kuş olması, diyar diyar gezmesinden ötürü-, onun haber getirip götürme görevini üstlenmesi tutmaktadır. Bu özelliklerinden ötürü turnalar gurbette kalanın, hasret çekenin, nazlı yârdan ayrı olanın duygularına tercüman olurlar. Kimi zaman haber götürür, kimi zaman da haber getirir. Kimi zaman da kendisiyle dertler paylaşılır.

Turnalar, çiftler halinde yaşarlar ve tek eşli bir hayat sürerler. Yuvalarını diğerlerinden ayırırlar. Eğer bir avcı turnanın birini vurur ya da turna çiftlerindeki eşlerden biri ölürse, geride kalan turna kendini boşluğa bırakır ve intihar eder.

Turna Kuşu, Orta Asya\'dan Japonya\'ya oradan da Kore\'ye kadar geniş bir kuşakta mukaddes olarak kabul edilmektedir. Geniş bir coğrafyada ve farklı kültürlerde yer edinmiş olarak karşımıza çıkan turnayı, Türk insanı giyiminde, kuşamında, halısında, kiliminde, oyasında, eşiğinde, beşiğinde, velhasıl her eşyasında motif olarak kullanmıştır.

Turna sadece Türk kültüründe değil, Japon kültüründe de önemli bir simge olarak yer almaktadır. 1950\'nin ortalarına doğru, Lösemi hastası olan 11 yaşındaki Sasaki Sadako, hastalığının iyileşmesi için turna kuşu origamilerini yapmaya başlamıştır.

Japon inancına göre, 1000 adet turna kuşu origamisi yapıp dilek tutulduğunda, dileğin gerçekleşeceğine inanılır. Sadako, 644 turna kuşu origamisi yaptıktan sonra ölür. Arkadaşları onun yerine sayıyı tamamlamış ve cenaze töreninde mezarına turna kuşlarını koymuşlardır. Bu olay Hiroshima\'da Dünya çocuk barış gününün oluşmasına ve bugünün onuruna Sadako\'nun Seattle\'da bir heykelinin yapılmasına neden olmuştur. Her sene Ağustos ayının altısında kutlanan barış gününde, dünya çapında birçok çocuk tarafından yapılan turna kuşu origamileri Hiroshima\'ya gönderilir.

Türkülerimizde turna motifinin kullanımında üç ana temaya rastlamaktayız. Bunlardan birincisi, haber götüren, ikincisi haber getiren, üçüncüsü de kendileriyle dertleşilen turna.

1-Haber Götüren Turnalar

Teknolojinin henüz gelişmediği dönemlerde, gurbete çıkanlar, vatanından ve sevdiklerinden ayrı kalanlar, haberleşmede çeşitli araçlar kullanmışlar, bunların içerisinde de en önemli yeri turnalar almıştır. Hasretlerini, üzüntülerini, acılarını, kederlerini ya da sevinçlerini türküler aracılığı ile dile getirmişlerdir. Türkülerde en önemli haber taşıyıcıları da turnalar olmuştur. Turnaların bu misyonu üstlenmelerinde, insanın turna ile oluşturduğu duygusal bağın etkisi vardır.

Muharrem Ertaş\'ın çırağı olarak yetişen ve türkülerinde genellikle Anadolu insanının yanıklığını, hüznünü ve yer yer de sevincini işleyen Keskinli mahalli sanatçı Hacı Taşan (1930- 1983 ), “Allı Turnam” türküsünde, turnalarla eşe dosta selam gönderir.

“Allı turnam bizim ele varırsan

Şeker söyle kaymak söyle bal söyle.” dedikten sonra, turnanın sılaya varınca ne söylemesi gerektiğini de tembih eder. Önce güzel şeyler söyleyecek, umutla bekleyenlerin umutlarını kırmayacaktır.

“ Eğer bizi sual eden olursa

Boynu bükük benzi soluk yar söyle.” diyecektir. Böylece kendi durumundan eş, dost ve yaren haberdar olacaktır.

2-Haber Getiren Turnalar

Turnalar sadece haber götürmezler, aynı zamandan eşten, dosttan, yarandan haber de getirirler. Haber getiren turna türkülerinin sayısı da bir hayli fazladır. Bunlardan biri de Pir Sultan Abdal\'a aittir. Türküde yüce dağ başından süzülerek gelen turnaya seslenen şair,

“ Yüce yüce dağlardan mı gelirsin

Hayır mı gök turnam yardan ne haber?” dedikten sonra, yarinden ayrı kaldığı için çektiği hasreti turnaya anlatır ve yarinin de kendisi gibi hasret çekip çekmediğini öğrenmek ister.

3-Turnalarla Söyleşme

Turnaların türkülerde yüklendiği bir başka fonksiyon da, kendileriyle dertleşme ve söyleşmedir. Gurbette kalmış, hasret çekenler veya herhangi bir derdini paylaşmak isteyenler turnalarla söyleşir. Ozan “Gitme turnam gitme bir sualim var” dedikten sonra, “Turnam neden düştün sen bu yollara? ” diye sorar. Çünkü turnanın durumu hiç de iyi görünmemektedir.

“ Ağlamışsın gözlerinin yaşına

Uğramışsın zemherinin kışına ” mısraları bu durumu ortaya koymaktadır.

Kaynak:

Aytaş, Doç. Dr. Gıyasettin “Türkülerde Turna”  http://w3.gazi.edu.tr/~giyaytas/Turna.htm

FOTOĞRAF: Arslan KEZER

Bu güzel yazıyı bizimle paylaşan Şenol Ünlüer’e çok teşekkür ediyoruz.

Şenol ÜNLÜER

Eğitimci/Educationist

Faruk Yalcin Zoo / Tuzla Yolu Cad. No: 297 - 41700 DARICA / KOCAELİ / TURKEY

 www.farukyalcinzoo.com  - senol.unluer@farukyalcinzoo.com

 GSM : +90 541.852.37.36

 Tel   : +90 262.653.66.66

 Fax   : +90 262.654.02.69