Mozambikli avcı-toplayıcılar, bal avlarken balavcısı kuşların rehberliğinden faydalandıklarını söylerler. Yeni bir çalışma, insanların kuşlarla \"prrr\" sesiyle özel bir iletişim kurduklarını ve kuşları kovanlara yönlendirdiklerini gösterdi.

Birçok insan duymuştur: Balıkçılar tekneden ağlarını atarlar ve küçük balıkların ağa düşmesini beklerler. Bu sırada evrimsel partnerlerinin geldiğini algılayan yunuslar küçük balıkları ağlara doğru sürerler ve avlanan balıkçılar, yunuslara ödül olarak mükellef bir balık ziyafeti verirler.

Henüz balıkçılarla yunuslar arasındaki bu etkileşimi açıklayacak bilimsel bir çalışma bilmiyoruz. Daha doğrusu yunusların, balıkçıların çağrılarına uyarak mı geldiği yoksa küçük balıkları ağlara doğru sürmelerinin başka bir sebebe mi dayandığı noktası henüz net değil. Ancak Afrika’da yaşayan avcı-toplayıcı insan grupları ve belirli kuş türleri arasındaki işbirliğini açığa çıkaran bu tip birden fazla çalışmalar var.

Söylence ve bilim

Bu etkileşimlerden biri de büyük balrehberi adlı kuşla avcı-toplayıcı Yao insanları arasındaki işbirliği. Ağaçkakanlarla yakın akrabalığı bulunan kuşun bilimsel adı Indicator indicator. Güneydoğu Afrika\'da yaşayan Yaolar ise günlük besininin büyük bir kısmını baldan sağlayan bir topluluk.

Cambridge Üniversitesinden evrimsel ekolog Claire Spottiswoode ve meslektaşlarının 2013-2015 yılları arasında Afrika’da yürüttüğü bir çalışma, bu işbirliğini net bir şekilde ortaya koyuyor.

Yao bal avcıları, balrehberini çekmek için “pırrr” diye bir ses çıkardıklarını ve bunu duyan kuşların kendilerini kovanlara götürdüğünü söylerle. Ama “pırrr” sesinin veya kuşların bal avında gerçekten etkili olup olmadığı bilimsel olarak test edilmemişti.

Altı balrehberine telsiz vericisi yerleştiren araştırmacılar, bu kuşlarla yapılan 97 bal avının 73’ünde en az bir arı kovanının bulunduğunu tespit etti. Yine toplam bulunan kovanların dörtte üçüne de kuşların yardımıyla ulaşıldı. Bu da kuş rehberlerin faydalı etkisini gösterdi.

Peki ya \"prrr\" sesi?

İkinci grup deneyde, Spottiswoode Yao yerlileriyle her biri 15 dakikalık 72 kovan arayışına çıktı. Bu aramalarda yanında bir de portatif hoparlör götürdü. Aletten her yedi dakikada bir ya “pırrr” sesi, ya avcının kendi dilinde rastgele sözcükler ya da halka boyunlu güvercin sesi çıkıyordu.

72 aramadan 30’una balrehberi kuşları da katıldı. İlginç biçimde, “pırrr” sesinin çalındığı aramalardan üçte ikisi balrehberlerini kendine çekti. Ayrıca, her ne kadar kuşlar bunların hepsinde arı kovanı bulamasa da, kovan bulma oranını ciddi oranda artırdı.

Araştırmacılar, yaptıkları hesaplamalara göre, 15 dakikalık aramalarda rastgele sözcükler ya da sesler yerine “pırrr” sesini kullanan bal avcılarının şanslarını üçe katladığını buldu.

Ortak yaşam örneği

Bu işbirliği aslen basit bir hayatta kalma temeline dayanıyor: Balmumuyla beslenen balrehberleri tek başlarına avlandıklarında çoğu zaman arıların iğnelerine hedef olup zarar görüyor. Öte yandan Yao yerlilerinin tek başlarına buldukları bal miktarı yeterli gelmiyor.

Güçlerini birleştiren iki canlı türünden insan, kuşların bulduğu ağaçları kesip deviriyor, ardından yaprak ve çalı çırpıyı ateşe vererek dumanla arıları kaçırıyor ve ihtiyacı olan balı topladıktan sonra balmumunu açık bir alana veya ağacın üzerine bırakıyor. İşbirliğinde kendi payına düşen görevi yerine getirmiş olan balrehberleri de bal avcılarının bıraktığı bu besin kaynağında güvenle besleniyor.

Burada ilginç olan, balrehberi kuşunun yabani olması. Yani koyun, köpek, ya da güvercin gibi insana bağımlı hale gelmiş bir tür değil.

Araştırmacılar, bir sonraki hedeflerinin, yavru Indicator indicator’ların bu işbirliği davranışını genetik olarak mı kazandığını yoksa büyük balrehberlerinden mi öğrendiklerini anlamak olduğunu ifade ediyor.

Öte yandan insanlar ve balrehberleri arasındaki bu işbirliğinin yazılı en erken kaydı 1588 yılına dayanıyor. Ancak balta benzeri taş aletlerin icadı ve ateşin keşfi bir milyon yıl öncesine tarihlenebiliyor. Dolayısıyla iki tür arasındaki işbirliği, yazılı kayıttan binlerce yıl öncesine dayanıyor olabilir.

İlgili makale ve haber:

Spottiswoode vd, 2016, Science, \"Reciprocal signaling in honeyguide-human mutualism\", dx.doi.org/10.1126/science.aaf4885.

https://www.sciencenews.org/article/humans-birds-communicate-collaborate

Haber ve fotoğraf : http://haber.sol.org.tr/bilim/afrikali-avci-toplayicilara-asirlardir-rehberlik-eden-kus-163982 

Haber için Sezai Göksu\'ya teşekkür ederiz..