Dünyanın manyetik alanı hayvan göçlerinden tutun dünyayı güneşin solar rüzgarından korumasına kadar hayati bir rol oynuyor. Yeni bir çalışma kuşların bu manyetik alanı nasıl görebildiklerine ışık tutuyor.

Dünyanın manyetik alanı dış çekirdekteki sıvı demirin hareketinin sonucudur. Dış çekirdekteki demir hareket ettikçe elektrik akımı oluşturur ve bu da manyetik alan doğurur. Manyetik alandaki bu sıvı metal hareket ettikçe daha güçlü elektrik akımları yaratır. Bu artı geridönüşüm döngüsüne jeomanyetik dinamo denir.  

Bilim insanları kuşların dünyadaki manyetik alanı görebildiğini söyleyeli epey olmuştu ama nasıl fark ettikleri bilinmiyordu. İsveç’te Lund Üniversitesi ve Almanya’ da Carl von Ossietzky Üniversitesi kuşların gözlerindeki özel bir proteinden kaynaklandığını ortaya çıkardı. İki çalışma hem kızılgerdanlar hem de zebra ispinozlarını inceledikten sonra gözlerde farklı bir proteni olan Cry4’ e rastlandı.

Cry4 proteini kriptokrom sınıfına ait olup mavi ışığa hassastır. Hem bitkiler hem de hayvanlarda bulunan kriptokrom kuşlarda dünyanın manyetik alanını ayırt etmeye yol açıyor.  

Dünyanın manyetik alanını görebilmeye  manyeto çekimi deniyor ve ışıktaki mavi dalgaboyuna dayanıyor. Manyetik alan, kuşun baktığı yöne doğru ortadüzey molekülleri değiştirip kuşa gideceği yönün algısını veriyor.

Araştırmacılar kızılgerdanlarda Cry4 proteinin göç zamanlarında daha çok üretildiğini de buldular. Cry4 proteini aynı zamanda kuşun görüşü için bir filtre görevi de görüyor. Bu filtre kuşların dünyayı bir çeşit pusula gibi görmesini sağlıyor.

https://www.forbes.com/sites/trevornace/2018/04/04/we-finally-know-how-birds-can-see-earths-magnetic-field/#691a4bc220e1

Fotoğraf için Ümit Yardım\'a teşekkür ederiz.