Fransız hükümetinin yeni Ekoloji Bakanı Barbara Pompili, bu sonbaharda yaklaşık 18 bin üyevik (Streptopelia turtur) için av izni verecek taslak bir karar sundu. Yeni görevine temmuz 2020 başında başlayan Pompili’nin gelişi ile 22 Temmuz çarşamba günü tehdit altındaki türlerin avlanmasına izin veren bir yönerge hazırlanarak Ekoloji Bakanlığı’nın internet sitesinden danışılmak üzere yayımlandı. Üveyiğin endişe verici popülasyon durumunu kabul eden kararnameye rağmen, kuşların 17.460’sını avlamaya yönelik bir niyet olduğu görülüyor.

1980’den bu yana üveyiğin popülasyon büyüklüğünde yaşanan % 78’lik düşüşün ardından, 2015 yılında, IUCN Kırmızı Listesi’nde türün korunma durumu düşük riskliden (LC) duyarlı/hassas (VU) hale getirildi. Fransa, üveyik için önemli bir göç rotasında yer alır.

Bu av kotasını belirlemek için bakanlık, türün sürekliliğini sağlama olasılığını en üst düzeye çıkarmak için geçici olarak hiçbir üveyiğin vurulmamasını veya tahmini nüfusun yarısının öldürülmesini öneren bir uzmanlar komitesinin tavsiyesini dikkate alıyor. Demografik (nüfus bilimi) modeller dikkate alındığında 18 bin kuşun vurulması ‘sürdürülebilir’ kabul ediliyor.

Pompili’nin yeni görevindeyken verdiği ilk toplantılardan biri, Fransız Ulusal Avcılar Federasyonu başkanı ile oldu [1]. Umarım bu karar kabul görmez ve üveyikler korunur.

Üveyik için nasıl bir gelecek var?

Üveyik ülkemizde de hala bir av kuşu olarak tanımlanır ve her yıl avlanılır. Türün popülasyon büyüklüğünde son 40 yılda yaşanan büyük düşüş dikkate alındığında üveyik için gelecek karanlık görünüyor! Bu kötü durumu göçmen güvercin (Ectopistes migratorius) örneği ile açıklamak isterim.

Göçmen güvercin 19. yüzyılda Kuzey Amerika’da bulunan bir türdü. Amerika yerlileri tarafından avlanan bir tür iken Avrupalıların gelişiyle birlikte 19. yüzyılda yoğun bir şekilde avlanır oldu. Ucuz bir et kaynağı olarak görülen güvercin eti ticarileştirildi. Bu durum, onlarca yıl boyunca güvercinlerin yüksek sayılarda avlanmasına yol açtı. Bu türün sayısının azalmasına ve sonrasında ise tükenmesine neden olan başka etkenler de vardı. Ormanların kesilmesi ve türün sürekliliğini sağlaması için gerekli olan üreyen popülasyon büyüklüğünün en düşük eşik değerin altına inmesi türün tükeniş sürecini hızlandırdı.

Popülasyon büyüklüğünde 1800-1870 yılları arasındaki yavaş bir düşüşün ardından 1870-1890 yılları arasında hızlı bir düşüş yaşandı. Bu düşüşün boyutu, Illinois kayıtlarındaki “grup halinde uçtuklarında güneş kararırdı” cümlesi ile daha anlaşılır şekilde ifade edilebilir [2]. Son teyit edilen yabani göçmen güvercinin 1901’de vurulduğu düşünülmektedir. Esaret altındaki son kuşlar 20. yüzyılın başlarında üç gruba ayrıldı, bazıları canlı olarak fotoğraflandı. Son göçmen güvercin olduğu düşünülen Martha ise 1 Eylül 1914’te Cincinnati Hayvanat Bahçesi’nde öldü. Bu türün yok edilmesi, insan sebepli (antropojenik) yok oluşun dikkate değer bir örneğidir [3].

Peki ya üveyik ile göçmen güvercin arasındaki ortak nokta nedir? İki türün ortak kaderi paylaştığını söylemek için henüz erken olabilir ancak yok sayılamayacak bir durum var ki o da üveyik sayısının hızla azaldığıdır. Yaklaşık 30 yılda göçmen güvercin gibi bir türün tükenmesine neden olan insan, üveyikleri de yok edebilir! Uluslar Arası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından tehlike altında olduğu söylenen bir türün süreç içindeki tükenişine tanık olduğumuzun farkında olmamız gerekiyor. Öyle ki, son 40 yılda üveyik sayısı %78 azaldı. Bu tükenişe bir an önce dur demek gerekiyor. Neden mi?

Üveyik Türkiye’de hala bir av kuşudur. Sadece ülkemizde değil türün dağılım gösterdiği diğer ülkelerde de her yıl yüksek sayıda avlanan bir tür. Öyle ki, yeni göreve gelen Pompili dahi ilk işlerinden biri olarak üveyik avı kotasını gündeme taşıdı. Sayısal değerler ile açıklanacak olursa, 1980-2013 yılları arasında Avrupa Birliği (EU-27) ülkelerinde en az 65 milyon üveyiğin avlandığını, Avrupa’da üreyen popülasyonun 5’te 1’ini oluşturan yaklaşık 1.5 milyon üveyiğin her yıl vurulduğunu belirtmek gerekir [4].

Günümüz Dünya’sında üveyik için tek tehdit avcılık değil, tahrip edilen habitatlar ve daha bir çok tehdit türün azalmasına neden oluyor. Tıpkı bir zamanlar yüksek sayıda avlanan ve habitatları insan eliyle tahrip edilen göçmen güvercinin hikayesinde olduğu gibi üveyik de hızla tükeniyor!

Her ülkenin kendi av kotasını belirlediği, yanı sıra yasa dışı avcılıkla çok sayıda kuşun avlandığı günümüzde türlerin popülasyon eğilimlerini belirleyecek olan kararlar alınırken çeşitli demografik modelleri dikkate almak geri dönüşsüz sonuçlar doğurabilir! Gerçek anlamda türleri korumak istiyorsak, insan etkilerine uyum sağlamaya zorladığımız türler için çok daha fazlasını yapmalıyız!

Kaynaklar

1. https://www.birdguides.com/news/france-set-to-shoot-18-000-turtle-doves-this-autumn/

2. https://robinheyden.wordpress.com/2014/01/20/what-happened-to-the-passenger-pigeon/

3. https://en.wikipedia.org/wiki/Passenger_pigeon

4. https://www.komitee.de/media/bird_hunting_in_europe_british_birds_2019.pdf

https://kusnotlari.wordpress.com/2020/07/28/uveyik-avi-yasaklansin/