Su Karatavuğu da denen Derekuşu, kahverengi gövdesi, beyaz boğazı ve göğsü ile kolayca tanınır. Gencinin üstü grimsi-kahverengi, alt tarafı beyaz üzerine koyu kırçıldır. Derekuşu, familyasının ülkemizdeki tek temsilcisidir. 5 türü bulunan bu familya (CINCLIDAE) üyeleri, Ötücü Kuşlar (PASSERIFORMES) arasında yüzme ve dalma yeteneğine sahip yegane kuşlardır. Üçüncü göz kapağı beyaz renkli olup; su altındayken gözlerin korunmasına yardımcı olur.

Kolayca tanımlanabilecek renk ve özelliklere sahiptir.

Genelde yükseklerde (2500 m’ye kadar) hızlı akan, temiz, taşlı dağ derelerinde yaşar. Kışın irtifa göçü yapıp daha düşük rakımlara iner.

Karadeniz’in tamamı, Istrancalar [Yıldız Dağları], Bursa, Ege (kıyı kesimi ve kuzeydoğusu hariç), Akdeniz, Doğu Anadolu’da (kuzey, batısı ile Van Gölü’nün güneyi) yerlidir. Ayrıca Kazdağında da görülür. İç Anadolu’nun güney ve kuzey kenarlarında kış göçmenidir. Kars yakınları, Tortum-Erzurum arası (Erzurum), Camili (Artvin: Borçka), Cumhuriyet Mah (Artvin: Hopa), Yusufeli Çayı (Artvin: Yusufeli), Fırtına Deresi (Rize: Çamlıhemşin), İkizdere (Rize), Of (Trabzon), Avutmuş Deresi (Giresun: Şebinkarahisar), Dereli (Giresun), Aksu Çayı (Giresun), Pazarsuyu Çayı (Giresun: Bulancak), Kürtün (Gümüşhane), Çat Köyü (Erzincan), Utukyurdu (Sivas), Azdavay (Kastamonu), Değirmenağzı (Zonguldak), Yedigöller Milli Parkı (Bolu), Kirmir Çayı (Ankara: Kızılcahamam) ve Çaybaşı Köyü (Bursa: Uludağ batı etekleri), Kazdağı (Balıkesir-Çanakkale), Akdağ (Denizli: Çivril ve Afyon: Sandıklı), Köprülü Kanyon (Antalya) ve Antalya-merkezden gözlem ve fotoğraf kayıtları bulunmaktadır. Niğde’deki derelerde de görülür. Çamardı ndaki alabalık havuzları civarında, keza Ulukışla da Bolkar Dağları eteklerindeki dere ve havuzlar yakınıyla, Melendiz Dağları (Niğde ve Aksaray)nda ve Ihlara Vadisi (Aksaray: Güzelyurt) ile Tufanbeyli ve Pozantı (Adana), Afşin (K.Maraş), Dörtyol (Hatay) ve Ereğli (Konya) yakınlarında da görülmektedir. Yahyalı (Kayseri) merkezinden geçen çay boyunca yuvalandığı gözlenmiştir.

Başta sucul böcekler ve larvaları olmak üzere, sucul [aquatic] omurgasızlar ile beslenir. Sucul salyangozlar (Mollusca) ve küçük balıkları da yiyecek listesine ekleyebilir. Gammarus cinsinden sucul Crustacea türleri ve yine aynı gruptan diğer bazı karidesler en sevdiği besinler arasındadır. Su altındaki avlarını görerek bulur ve yakalar. Dere boylarında gezinerek bazı karasal omurgasızları da yediği olur.

Çitkuşununkini andıran yuvası, suyun üzerinden aktığı [küçük şelale şeklindeki] yerlerin altında kalan taşların arasındaki boşluklar, kayaların arası, bazen bir köprünün ayağındaki taşların arasına yuvalanır. Yuvanın içi yosun ve otlarla döşenir. Yuva büyük ve küreseldir. Derekuşu, yılın erken dönemlerinde üremeye başlar. Genellikle Şubat bitmeden yumurtlar. 4 veya 5 yumurta bırakır ve 16 gün kadar kuluçkaya yatar. Yavrular, 20-24 gün kadar olunca tüylenir. Ömürleri 8 yıl kadardır. Mayısın son günleri-Haziran başından Yahyalı Çayı boyunca yuvalanmış, çiftler yuvaya besin taşırken görülmüşlerdir.

Göçmen olmayan bu tür, kışın daha aşağı rakımlardaki yerlerde görülür.

Toroslar’daki alttürü C. c. olympicus’tur. Bazı kaynaklar bu formu Kıbrıs\'a endemik olarak bildirmektedir. DNA çalışmaları bunların Ege ve Anadolu popülasyonları ile aynı olduğunu ortaya koymuş ve Kıbrıs populasyonu muhtemelen Anadolu\'dan göç ettiği sonucuna varılmıştır (Vaurie, 1955). Kuzey bölgelerimizdekiler nominat alttürdendir.

Derekuşu, gerçek anlamda sucul tek Ötücü (Passeriformes) kuş türü olmasının yanısıra; su altındaki davranışlarıyla da ilginç bir kuştur. Kanatlarını kullanarak su altında ilerler; dipte yürüyebilir. Aynı şekilde kanatları sayesinde su üstünde de yüzebilir.

Derekuşu, Su Karatavuğu.

Hem dişi hem erkek, kısa, keskin ve gırtlaktan çıkarılan ve adeta elektrik çarpmış gibi bir \"zrik\" sesi çıkartır. Kışın bile ötüşü akan suyun gürültünde duyulur. Daha çok su üstünden uçarken sesi duyulur.

1. Anonymous, 2009, Arcive Images of Life on Earth: Dipper (Cinclus cinclus) , http://www.arkive.org/dipper/cinclus-cinclus/image-A17713.html [02.07.2008]. 2. Baran, İ. ve Yılmaz, İ., 1984, Ornitoloji Dersleri, E.Ü. Fen Fak. Kitaplar Serisi No: 87, Bornova, xxvii+323 s. 3. Çoban, E. (in litt.), Ötücü Kuğu fotoğraf altı notları, TRAKUŞ, http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=2fsdl15@d&idx=5446 [27.12.2008]. 4. Heinzel, H., Fitter, R.F., Parslow, J., 1995, Türkiye ve Avrupa’nın Kuşları, Kuzey Afrika ve Ortadoğu dahil [Birds of Britain and Europe with North Africa and the Middle East] (çev. K. A. Boyla), Rotolito Lombarda, İtalya, 384 pp. 5. Holden, P. & Sharrock, J.T.R. (2002) The RSPB Guide to British Birds. Pan Macmillan, London. 6. Mullarney, K., Svensson, L., Zetterström, D. & Grant, P.J. (1999) Collins Bird Guide. 5. HarperCollins Publishers Ltd, London. 7. Necipoğlu, Ö., 2008, pers. comm. [02.07.2008]. 8. Roselaar, C.S., 1995, Taxonomy, morphology, and distribution of the Songbirds of Turkey: An Atlas of Biodiversity of Turkish Passerine Birds, Pica Press / G.M.B. Publications, Haarlem, 256 pp. 9. RSPB A-Z of Birds: Dipper (February 2004): http://www.rspb.org.uk/birds/guide/d/dipper/index.asp 10. Vaurie, C., 1955, Systematic notes on Palearctic birds. No. 16, Troglodytinae, Cinclidae, and Prunellidae, American Museum Novitates, 1751: 1-25.