ZENGİNLEŞTİRMELER NEDEN YAPILIR?

      Doğada zamanlarının büyük bir kısmını yiyecek bulmak için, yuva yapmak ve kendi hakimiyet alanlarını korumak için geçiren yaban hayvanları, hayvanat bahçesinde alanında uzman veteriner ve biyologlar tarafından, besin değerleri tek tek hesaplanan gıdalarla beslenir. Yiyecek bulma noktasında hiçbir sıkıntı yaşamayan bu nedenle de yaban hayatı davranışlarından uzaklaşan bu hayvanlar, psikolojik ve fizyolojik gereksinimlerinin karşılanması amacıyla belirli dönemlerde “doğal yaşam testlerine” tabi tutulur. Hayvanların duyularını daha fazla kullanmalarını sağlayan etkinlikler yanında, yaşadıkları ortamlarda yapılan çevresel değişiklikler, beslenmede yapılan farklılıklar ve tabiki oyuncaklar hayvanların barınaklarında daha hoş vakit geçirmelerini sağlar. Modern hayvanat bahçelerinde Behavioral Enrichment adıyla adlandırılan bu uygulamaların genel adı” Davranış Zenginleştirmedir”.

    Zenginleştirme çeşitli kategorilerdeki türlerin davranışsal, fiziksel, sosyal, bilişsel ve psikolojik olarak gelişlerini sağlayan, hayvan refahını arttıran uygulamalardır. Zenginleştirme hayvanat bahçelerinde yer alan hayvanların, doğal davranışlarını teşvik etmek için kullandıkları çeşitli etkinlikleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir ve bir çok materyal kullanuabilir.

ZENGİNLEŞTİRME TÜRLERİ

     Zenginleştirme programı geliştirişken, bir türün doğal davranışları ve fizyoloji bilgisine sahip olmak önemlidir. Zenginleştirme türlerini 5 ayrı grup içinde incelebiliriz.

1.)HABİTAT ZENGİNLEŞTİRME: Habitat tasarım, zenginleştirme için çok önemli bir husustur. Habitat alanı belirli bir yüzeyi ve karmaşıklığı vermelidir. Alan içerisinde gıdayı gizleyebilmek için platform katmanları, ipler,denning alanları,havuz ve yarıklar yapılmalıdır.Bu alanların değiştirilebilme kolaylığı olmalıdır ve  bu öğeleri,bakteri gelişimini önlemek için temiz tutmak gerekir.

2.)DUYUSAL ZENGİNLEŞTİRME: Hayvanların duyu sistemleri hayatta kalmada önemli rol oynamaktadır. Duyusal zenginleştirme hayvanların koku, işitme, dokunma, görme, tatma duyusunu geliştirmek ve avcılık davranışlarını ortaya çıkarmak amacıyla yapılmaktadır. Koku uyarıcıları için; av kokuları, parfüm gibi kokular. Dokunsal uyarıcılar için;farklı dokularda olan saman,yumuşak  bir battaniye, kağıt,çuval bezi, karton yada ahşap gibi çeşitli materyaller içerebilir.İşitsel uyarıcılar için;doğal sesler ve hayvan sesleri içeren bir ses kayıt sunumu olabilir.Görsel uyarıcılar için;rüzgar yada su akım hareketi,diğer habitatların video sunumu veya aynalardan görüş gibi uygulamalar örnek gösterilebilir.Tatma uyarıcıları ise;gıda zenginleştirme,aromalı spreyler veya içecekleri içerir.

3.)GIDA ZENGİNLEŞTİRME: Gıda zenginleştirme beslenme, avcılık, yem arama davranışları, problem çözme stratejilerini ortaya çıkarmak ve davranışsal koşulları kolaylaştırmak için çeşitli şekillerde sunulabilir. Gıda; taze, dondurulmuş, yumuşak, sert olabileceği gibi hayvanların gelişimini etkilemek için alan içerisinde herhangi bir yere gizlenmiş veya kutular içinde de olabilir.

4.)SOSYAL GRUPLAMALAR: Sosyal gruplamalar; beslemeyi bakımı, sosyal alanı ve kur yapma davranışlarını kolaylaştırmak üzere vahşi alemde gözlemlenenlere benzemelidir. Karışık türler gösterimleri de türler arasındaki simbiyolojik veya tamamlayıcı faaliyetleri sağlayabilir.

5.)DAVRANIŞSAL ŞARTLANMA/ŞARTLANDIRMA: Hayvancılık ve araştırma davranışları üzerine davranışsal şartlanma/şartlandırma bir hayvanın entelektüel odağını arttıran bilişsel uyarımı sağlamaktadır. Hayvanlar bu eğitim seanslarına kurulmak ve yeni davranışlar öğrenmek üzere istekli olarak katılırlar.

Zenginleştirme her hayvanın, biyolojik doğal tarih ve bireysel ihtiyaçlarına dayalı dinamik bir süreçtir. Zenginleştirme programı ile birlikte:

*Hayvanların refahı tüm fiziksel ve psikolojik uyarıcıları sağlayarak arttırır

*Türlerin tipik davranışları fırsatlar sağlar.

*Hayvanların çevre üzerindeki kontrolü için fırsat sağlar.

*Can sıkıntısı ve stereotipik davranışları hafifletir.

Bu tür beyinsel ve davranışsal zenginleştirme programları yurtdışında ve ülkemizde birçok hayvanat bahçesinde uygulanmaktadır. Darıca Faruk Yalçın Hayvanlar Alemi Ve Botanik Parkı olarak bizlerde bu zenginleştirme çalışmalarını uygulamaktayız. Duyuların uyarılması için barınaklar içerisine parfüm sıkılıp, başka hayvanların gübreleri bırakılıyor. Maymunların doku uyarıcılarını geliştirmek için saman, yumuşak battaniye, gibi materyaller ile duyularının gelişmesi sağlanıyor. Ayrıca hayvanların görsel ve işitsel duyularını hareketlendirmek için televizyon izlettiriliyor, değişik hayvan sesleri ve doğa seslerini içeren bir ses kayıt sunumu yapılması işitsel duyuların gelişmesini sağlıyor. Puzzle yemliklerde hayvanların alet kullanma becerilerini arttırıp can sıkıntılarını azaltmak, görsel, davranışsal, tat ve dokunma duyularının harekete geçmesini sağlayarak hem şempanzelerin stresini azaltıyor hem de eğiterek alet kullanma becerilerini arttırıyor.

Nuray Gündoğdu

Eğitim ve Etkinlikler Sorumlusu/Education and Event Area Manager

Faruk Yalçın Hayvanat Bahçesi ve Botanik Parkı A.Ş.

Fotoğraf:Veysel Karakullukçu(Gracious)