Bilimsel adı: Charadrius leschenaultii İng: Greater sand-plover veya large sand dotterel Fr: Pluvier du desert Kuşlar (Aves) sınıfının, Charadriiformes takımının, Charadriidae familyasındandır. Büyük Cılıbıt 3 farklı alttüre sahiptir. 1. Leschenaultii (aday alttür): Moğolistan’da Gobi Çölünün kuzey bölgelerinde ve kuzey-batı Çin’de ürer. Kışları Avusturalya, Güney-Doğu Asya ve Hindistan alt kıtasında geçirir. 2. Columbinus alttürü: Ortadoğu, Güney Afganistan ve Azerbaycan’da ürer. Kışları Kızıl Deniz, Aden Körfezi ve Akdeniz’in güneydoğu kıyılarında geçirir. 3. Crassirostris alttürü: Hazar Denizi bölgesinde güneyden güneydoğu Kazakistan’a kadar olan bölgede ürer. Kışları Afrika’nın doğu ve güney kıyılarında geçirir. Büyük cılıbıt orta boyutlu (22 cm-25 cm uzunluk; 75 g-100 g ağırlık), kahverengi ve beyaz renkli bir kuştur. Dişi ve erkek kuşların üreme giysileri farklı, üreme dışı giysileri benzerdir. Genç bireyler erişkinlerden farklı görünür. Büyük cılıbıtın üreme giysisinde erkek gri-kahverengi bir taca sahiptir. Ense ve boynun yan tarafları soluk kestane renklidir. Vücudun geri kalan üst bölümü hafifçe pullu görünüm veren pas rengi uçları olan soluk gri kahverengidir. Kıç bölgesinin yan tarafları ve kuyruğun gövdeye yakın olan üst bölümü beyazdır. Kuyrukta siyahımsı-kahverengi subterminal bir bant bulunur. Uçuş sırasında kanatların üst tarafındaki tüyler siyahımsı renklidir. Primerlerde kanat kenarı boyunca uzanan beyaz bir çizgi görünür. Uçuş sırasında öne çıkan ve kanat boyunca uzanan kanat çizgileri bulunur. Kanat içleri gri kahverengidir ve çoğunlukla kanat içlerinin üst bölümleri de benzer renge sahiptir. Yüzde üst alın boyunca uzanan siyah bir bant bulunur ve alnın alt kısmı beyazdır. Gagadan başlayarak siyah bir çizgi başın arkasına doğru uzanır. Bu siyah maske gözlerde ve kulak bölgesinde genişleyerek üst alındaki dar siyah çizgiyle birleşir. Çene ve boğaz beyazdır. Boynun yan taraflarında kahverengiyle sınırlanır. Üst göğüs boyunca geniş kestane renkli bir bant vardır. Boynun yan tarafları da aynı renge sahiptir. Bu bant bazen üst sınırında dar koyu renkli esmer bir kenarla sonlanır. Gaga siyahtır. Gözler koyu kahverengidir. Bacaklar ve ayaklar soluk yeşilimsi gridir. Üreme giysisindeki dişilerin görünümü de erkeklerle benzerdir. Ancak maske ve ön bant koyu yeşil kahverengidir. Tacın kahverengisi, ense ve boynun renkleri erkeklere göre daha soluktur. Dişilerde göğüste asla siyah bir kenar çizgisi bulunmaz. Üreme dışı giysisinde, kuşlar üreme giysisinde olduğundan daha farklı görünürler. Siyah ve kahverengi tüyler bulunmaz. Yerlerini gri-kahverengi tüyler alır. Geniş beyaz kaşları vardır ve alın da aynı renktedir. Genç kuşlar üreme dışı giysisindeki erişkin kuşlara benzerler. Ancak vücudun üst tarafındaki tüylerinin kenarları devetüyü renginde, belli belirsiz koyu çizgili ve subterminal bantlıdır. Yüzde bir miktar devetüyü renk olabilir. Göğüsün yanlarında göğüs boyunca kısmen uzanan gri-kahverengi lekeler bulunur. Büyük cılıbıt üreme dönemi dışında sosyal bir kuştur. Bazen birkaç yüz bireyden oluşan sürüler oluşturabilirler. Sıklıkla diğer kıyı kuşlarıyla, özellikle de Moğol cılıbıtı (Charadrius mongolus) ile bir arada bulunurlar. Ancak türler aynı sürü içinde farklı noktalarda kendi aralarında gruplaşırlar.

Büyük Cılıbıt üreme sezonu boyunca temel olarak 3000 m’ye kadar olan açık, kurak, ağaçsız, kültive edilmemiş, kurumuş çamur, silt ve kil düzlükleri içeren, üzerinde tuzcul bitkiler yetişen, sert tuz tabakalarının bulunduğu alanlar ile çöl yada yarı çöl bölgelerdeki dağlara yakın kayalık platolarda bulunur. Büyük Cılıbıt Türkiye’de sıklıkla tuzcul steplerde beslenir ve genellikle su kenarlarında ürer. Bu su kaynaklarından nadiren 20 km’den daha uzağa yuva yapar. Üreme dönemi dışında Büyük Cılıbıt zaman zaman kıyı bölgelerindeki çayırlık alanlarda beslense bile genellikle kumlu ve çamurlu alanları bir arada içeren kıyı bölgelerinde bulunmayı tercih eder. Korunaklı, kumul, deniz kabuklarıyla ya da çamurla kaplı kıyılar, geniş deniz gelgit düzlükleri, kumtepeleri, tuzlu bataklıklar, haliçler, mercan resifleri, kayalık adalar, gelgit havuzları ve kıyı kenarındaki kum tepeciklerinde bulunur. Büyük Cılıbıt göçleri sırasında ara sıra iç bölgelerdeki tuzlu göller ve sodalı bataklıklar gibi alanları kullanırken genellikle kum tepeleri ve tepeciklerinde tüner. Tehditler Türkiye gibi bazı ülkelerde Büyük Cılıbıt’ın ürediği bazı bölgelerde sulak alanların ve nadas alanlarının drenaj yada tarımsal sulama için yeraltından su çıkarılması gibi nedenlerle tahribi türün devamı için temel tehdittir. Üreme dışı alanlarda da tür habitat kaybı ve bozulması tehdidi ile karşı karşıyadır. Avusturalya’daki tarımsal gelişmeler, kıyı ve iç bölgelerdeki önemli gelgit bölgelerindeki gelişmelere bağlı olarak haliçlerdeki hidrolojik değişiklikler türe ait yaşam alanlarını tehdit etmektedir. Charadrius leschenaultii (aday) alttürü ile ilgili tehditler: Güney Afrika’nın en önemli sulak alanlarının (örneğin Namibya’daki Walvis Körfezi gibi) ıslahı, banliyö ve liman inşaatı, yol yapımı gibi nedenlerle taşkın rejimlerinde meydana gelen değişimler bu türe ait Afrika kıtasındaki önemli tehditler arasındadır. Alttürün Çin’deki göç rotasında bulunan bölgelerden birinde (Chongming Adası) balık yetiştiriciliği havuzları, çiftlik alanları ve sebze bahçeleri, gelgit düzlüklerinde yabancı bir bitki olan Spartina alterniflora’nın yetiştirilmesi (bölgenin tarım için düzenlenmesi sürecinde sedimentleşme hız kazanmaktadır) ve Yangtze Nehri’nin üst bölgelerinde nehirden kaynaklanan ve çamur düzlüklerine taşınan sediment miktarını azaltan barajların yapılması türe yönelik temel tehditler arasındadır. Buna ek olarak Büyük Cılıbıt üreme bölgeleri dışındaki alanlarda turizmden kaynaklanan nedenlerle de zarar görmektedir. Özellikle ticari avcılık (pazarda yada restoranlarda satılmak üzere) Chongming Adası’nda türe zarar vermektedir.

Ülkemizdeki bilinen nüfusunun büyük kısmı İç Anadolu\'nun orta ve güney kısımlarındaki tuzcul alanlarda yer alır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu\'da da büyük olasılıkla üremiştir/üremektedir. İlkbahar aylarında Çukurova Deltası\'nda bulunur, nadiren Ege\'deki deltalara da sonbaharda uğrar. Ülkemiz bu kuşun yerküredeki en batı üreme bölgesi olup ülkemizde ürediği ilk olarak yaklaşık 40 yıl önce farkedilmiştir. Dünya\'da Arabistan, Orta ve Doğu Asya steplerinde ürer, Avustralya dahil kıyılarda kışlar.

Tipik bir hareketi vardır: Hareketsiz bir bekleyiş sonrası kısa bir sprint ve avı yakalayış: genelde küçük böcek ve solucanlarla beslenir. Kıyılarda ise daha pragmatisttir, her tür besin artığına razı olur.

Büyük Cılıbıt Nisan ve Mayıs aylarında kuluçkaya yatar. Yuvası zeminde hafifçe eşelenerek oluşturulmuş sığ bir çukurdan ibarettir. Yuva zemininde ince bir bitki materyali tabakası bulunur. Bazen yumurtaların yuva kenarlarından yuvarlanarak düşmesini engellemek için gelişigüzel yerleştirilmiş çerçöp de kullanılır. Büyük Cılıbıt genellikle 3 yumurta yumurtlar. Zaman zaman bu sayı 2 yada 4’de olabilir. Her iki ebeveyn de kuluçkaya yatar ve kuluçka en az 24 gün sürer. Civcivlerle her iki ebeveyn de ilgilenir ve ebeveynler bazen civcivleri paylaşırlar. Civcivler 30 gün sonra bağımsız olurlar. Büyük Cılıbıt yerde yuva yaptığı için civcivler üreme bölgesindeki tilki ve benzeri etoburlara yem olabilir. Üreme dışı dönemde Büyük Cılıbıt genellikle yumuşakçalar, solucanlar, kabuklular (küçük yengeçler ve karidesler) ve böceklerle (ergin ve larva halindeki termitler, kınkanatlılar, kurtçuklar, karıncalar vb.) beslenir. Kertenkele ve bitki materyali yediği de bilinir. Üreme döneminde olasılıkla böceklerle özellikle de kınkanatlılar ve karıncalarla beslenirler. Büyük Cılıbıt genellikle görerek avlanır Koşmak, durmak ve gagalamak pek çok cılıbıt türünün tipik beslenme hareketidir. Yüzeydeki birikintilerin üzerindeki yada hemen altındaki yiyecekleri ararlar. Bazıları ise çamur yada kumun içindeki avlarını korkutmak için ayaklarını titretirler. Zaman zaman göbeklerine kadar suya girdikleri ve başlarını suya sokarak yiyecek aradıkları bilinir. Tür sıklıkla yalnız yada gevşek topluluklar halinde yemlenir. Sıklıkla diğer yağmur kuşlarıyla beraber görülürler. Ancak kıyı kuşlarının yüksek sayılarda bir araya gelerek beslendikleri bölgelerden uzak durma eğilimindedirler. Büyük Cılıbıt’ın yaşam süresi hakkında bilgi veren basılı bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak tür olasılıkla 2 yaşında üreme olgunluğuna ulaşmakta (Wiersma, 1996) ve bireyler 17 yıl kadar yaşayabilmektedir (Minton et al. 2007). Büyük Cılıbıt türünün doğada diğer türlerle melezlendiğine dair bir kayıt bulunmamaktadır.

Küresel Dağılım Üreme Dağılımı Büyük Cılıbıt Orta Asya’da ürer. Moğolistan’da Gobi Çölü ve Güney Sibirya’nın komşu bölgeleri (Altay Dağları’nda Baykal Gölü’nün güneyi, Tuva Cumhuriyeti), Batı Sinkiang Eyaleti sınırları içindeki kuzeybatı Çin, Tien Shan Dağları’yla çevrili çöller, güneydoğu Kazakistan’dan batıda Aral Gölü’ne kadar olan bölge, Hazar Denizi’nin doğu kıyıları ve Afganistan’ın güneyi, Azerbaycan’da değişik alanlara yayılmış küçük bölgeler, Türkiye’nin güneyi ve Suriye’den Ürdün’e kadar tüm güney bölge Büyük Cılıbıt’ın üreme alanlarıdır. Daha önce bazı kaynaklarda Doğu Asya’da da (Japonya, Tayvan, Hainan) ürediği rapor edilmiştir ancak bu bilgi doğru değildir. Göç Dönemindeki Dağılımı Büyük Cılıbıt’ın göç rotası diğer kıyı kuşlarıyla karşılaştırıldığında daha çok batı istikametindedir ve Avusturalya’ya kadar uzanır. Büyük Cılıbıt göç sırasında doğu ve güneydoğu Çin’i (Hong Kong dahil), Tayvan’ı ve Vietnam’ı kapsayan Doğu Asya’da çok küçük sayılarda rapor edilir. Kore yarımadası üzerinden doğuda Japonya yönüne doğru gittiği rapor edilen çok az sayıda göçmen yada aylak Büyük Cılıbıt vardır. Bununla beraber pek çoğu Güneydoğu Asya boyunca, örneğin Filipinler, Malay yarımadası ve Endonezya’ya geçiş yapar. Aynı zamanda bir kısmının Yeni Gine’ye geçtiği bilinir. Daha batıda, Büyük Cılıbıt Bangladeş boyunca göç eder. Güney ve Güneybatı Asya’yı geçer, Ortadoğu ve Afrika’nın doğu kıyıları boyunca yayılır. Üreme Dışı Dönemdeki Dağılımı Üreme dışı dönem boyunca Büyük Cılıbıt Avusturalya kıtasının kuzeyindeki pek çok kıyı bölgesinde olduğu kadar Güneybatı Pasifik Okyanusu’ndaki adalar, Mikronezya, Yeni Gine, Solomon Adaları ve Yeni Zelanda’da rapor edilmiştir. Buna ek olarak Güneydoğu Asya’da pek çok bölgede, Hint Okyanusu’ndaki pek çok kıyı bölgesinde (Tayland Körfezi, Hindistan altkıtası, Kızıl Deniz kıyıları), Akdeniz’in güneydoğu kıyıları, Afrika’nın doğu ve güney kıyıları ile zaman zaman iç kısımlarında da görüldüğü bilinmektedir. Güney Okyanus adalarında (Ile Amsterdam, Illes Kerguelen) ve Kuzey yarımkürede (Batı Avrupa’nın pek çok bölgesinde, İskandinavya’nın kuzeyinden İngiltere’nin batısına kadar olan bölgede) aylak bireyler rapor edilmiştir.

Populasyon Değişik kaynaklar Büyük Cılıbıt’ın küresel nüfusunu 200 000-275 000 adet (Wiersma, 1996) ile 190 000-360 000 adet (Birdlife Int 2007 c) birey olarak tahmin etmektedir. Leschenaultii aday alttürü 125 000-200 000 adet, Columbinus alttürü 10 000 adetten az, Crassirostris alttürü ise 65 000 adet civarında tahmin edilmektedir (Wiersma, 1997). Halihazırda yaklaşık 110 000 kuşun Doğu Asya-Avusturalya uçuş hattını kullandığı düşünülmektedir. Büyük Cılıbıt “Düşük düzeyde tehlike altındaki tür” olarak sınıflandırılmaktadır.

Büyük Cılıbıt tamamen göçmen bir türdür. Göçü sırasında hiç durmaksızın uçarak üreme bölgeleri ile diğer yaşam alanları arasında yolculuk eder. Göçmen sürüler üreme dönemi sonrasında Haziran ortası ile Ağustos başı arasında oluşur ve Temmuz ortası ile Kasım ayı arasında kışlama bölgelerine ulaşır (erişkin kuşlar genç kuşlara göre daha erkencidir). Güneydoğu Asya’da kışlayan kuşlar kuzeye doğru üreme bölgelerine göç etmeye Şubat sonlarında başlar (göç Mart ayından Nisan başına kadar en yüksek noktaya ulaşır) ve Mart ortasından Mayıs ayına kadar bu bölgelere ulaşırlar. Bununla beraber Doğu Afrika’da ve Güney Asya’da kışlayan kuşlar üreme bölgelerine doğru göç etmeye Nisan ortasından Mayıs başına kadar olan sürede başlar. Büyük Cılıbıt tipik olarak sosyal bir kuştur. Sayıları 2 ile 50 bireyi bulan kuşlar bir arada beslenir ve bazen tüneme alanlarında sayıları 1000’e kadar ulaşabilir.

Tez bir çığlık gibidir, ancak düdükçünler gibi uzun süreli değildir.

http://www.environment.gov.au/cgi-bin/sprat/public/publicspecies.pl?taxon_id=877 (Erişim Tarihi 28-10-2015). Birdlife International (2007c). Species factsheet: Charadrius lescenaultii. Viewed on 11 April 2008. [Online]. Available from: http://www.birdlife.org> (Erişim Tarihi 28-10-2015). http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=3139 (Erişim Tarihi 28-10-2015). Minton, C., R. Jessop, C. Hassell, M. Christie & P. Collins (2007). North-west Australia wader and tern expedition 4 to 25 November 2006. Stilt. 52:13-19. Wiersma, P. (1996). Charadriidae (Plovers) species accounts. In: del Hoyo, J., A. Elliott & J. Sargatal, eds. Handbook of the Birds of the World. Volume 3. Hoatzin to Auks. Page(s) 411-442. Barcelona: Lynx Edicions.