Çobanaldatan uzun gövdeli, uzun ve ince kanatlı, uzun kuyruklu, kısa boyunlu, koca kafalı bir kuştur. Gagası yandan ufacık görünür, ama önden bakınca faraş gibi geniş olduğu anlaşılır. Gözleri büyük, bacakları kısa, ayakları küçük ve zayıftır.

Esas olarak ağaçlıklı açık arazilerin, kırların kuşudur, fakat kuru ormanlarda, çalılıklarda,bozkırda da görülür. Çok sık ve nemli ormanlarda, bataklıklarda, yüksek dağlarda bulunmaz. Gündüz yatarken rahatsız edilmekten hoşlanmadığı için insan yerleşimlerinden de uzak durur. Göçmen kuştur.

Çobanaldatana yazın Türkiye’nin her bölgesindeki uygun yaşam ortamlarında rastlamak mümkündür.

Çobanaldatan bir böcek avcısıdır. Böcekleri havada yakalar. Havada manevra kabiliyeti çok yüksektir. Kanatlarını belli bir şekilde çırparak helikopter gibi havada asılı kalabilir. Tüyleri baykuşlarınki gibi yumuşak olduğu için hiç ses çıkarmadan uçar. Çobanaldatanın gagası çok geniş olduğu gibi çene kemikleri de özel bir yapıdadır. Çene kemikleri birbirine eklemlerle bağlı 8 parçadan oluşur. Bu sayede çobanaldatan gagasını neredeyse 180 derece açabilir. Kuş fırın ağzı gibi açılan bu muazzam gagayı kepçe gibi kullanarak havada böcekleri rahatça yakalar. En çok pervaneler ve kınkanatlılarla beslenir.

Tüyleri baykuşlarınki gibi yumuşak olduğu için hiç ses çıkarmadan uçar. Çobanaldatanın gagası çok geniş olduğu gibi çene kemikleri de özel bir yapıdadır. Çene kemikleri birbirine eklemlerle bağlı 8 parçadan oluşur. Bu sayede çobanaldatan gagasını neredeyse 180 derece açabilir. Kuş fırın ağzı gibi açılan bu muazzam gagayı kepçe gibi kullanarak havada böcekleri rahatça yakalar. En çok pervaneler ve kınkanatlılarla beslenir.

Kışı Afrika’da geçirir. Göç sırasında olmadık yerlerde görülebilir. Çobanaldatanın bir yörede olupolmadığını anlamanın en iyi yolu Nisan ayını bekleyip geceleri çevreyi dinlemektir. Baharda çobanaldatanlar Afrika’dan dönünce erkek kuşlar kendilerine birer üreme bölgesi tutar, dişileri çağırmak ve diğer erkek kuşları püskürtmek için geceleri ötmeye başlarlar.

Gözleri büyük, bacakları kısa, ayakları küçük ve zayıftır. Bu yüzden sendeleyerek yürür, dolayısıyla kısa mesafelerde bile uçmayı tercih eder. Dallara da dalı kavrayarak tüneyemez, dalın üzerine yatar. Büyük gözlerinden anlaşılacağı üzere baykuşlar gibi gece kuşudur. Gündüzleri yerde, tercihen kuru yaprakların üzerinde ya da yatay bir dalda gözlerini yumup başını içeri çekmiş durumda yatarak geçirir. Gri ve kızıl kahverengi ağırlıklı tüyleri desenlerinin inceliği ve kamuflaj özelliği bakımından eşsizdir. Orta uzaklıktan alaca kahverengi gözükür, biraz yaklaşınca sırtında, kanadının üst kısmında beyaz çizgiler ve gözlerinin altında beyaz lekeler olduğu görülür. Kuş uçarken kanatlarındaki ve kuyruğunun iki yanındaki beyaz lekeler çok belirgindir. Bu beyaz bölgeler dişi çobanaldatanda taba rengidir, dolayısıyla dikkat çekmez. Çobanaldatanın kamuflaj yetisi olağanüstüdür. Gündüz uygun bir ortamda gözlerini kapatıp yattığı zaman üstüne basacak kadar yaklaşsanız bile kuşu fark etmek neredeyse imkansızdır. Bu durumda tehlike iyice yaklaşana kadar istifini bozmayan çobanaldatan son anda önünüzden parlayarak sizi şaşırtır. Çobanaldatan adı da kuşun kırda karşısına çıkan çobanları bu şekilde “aldatmasından” kaynaklanmış olmalıdır. Parladıktan sonra fazla uzağa gitmez, yakınlarda bir yerde eski ozisyonunu alarak yatmaya devam eder.

Çobanaldatan - Kör doğan ( Trabzon ) - Karaani çomarlık, çüngüç, durulu, keçisağan , dağ kırlangıcı - Kazım Çapacı

Bildiğimiz kuş ötüşlerine hiç benzemeyen, devamlı çevrilen bir çıkrık sesini andıran “trrrrrr….” Şeklinde biteviye bir ötüştür. Bazen bir ton pesleşir, sonra tekrar tize çıkar, fakat tırıltı kesintisiz devam eder. Bilmeyen bunu bir çeşit cırcırböceğinin ötüşü zanneder.

Selim Somçağ, Türkiye’nin Kuşları, YKY, 2005

www.birdguides.com