Açıklama :
İspinoz boyutlarında ve şeklinde, ülkemiz için kış göçmeni olan bir ötücüdür.
İspinozdan önemli farkları beyaz kuyruk sokumu, genelde hiç beyaz bulunmayan kuyruğu ve arazide en dikkat çeken özelliklerinden biri olan göğüs ve omuzunun turuncu renkte olmasıdır.
Türün cinsiyet yanında üreme (yaz) ve üreme dışı (kış) giysileri farklılık gösterir.
Üreme giysisi erkeklerde parlak mavi-siyah başı ve sırtı ile belirgindir. Bazen boğazda bu şekilde olabilir. Gagada siyahtır.
Ülkemizde kişisel olarak geç kış gözlemlerinde erkeklerin kafasının daha koyulaşmaya başladığı şeklindedir. Kışın (üreme dışında) erkeklerin baş renkleri açılır grili siyahlı şekilde dalgalı bir hal alır. Gaga uçu siyah olacak şekilde sarı renkte olur. Erkeklerin gögüsleri genelde daha parlak turuncu renktedir. Dişilerin yaz ve kış giysileri benzerdir. Tepe, ense sırt kahverengi gri, kafanın yanları ve ensede orta hattaki çizgi açık gri renkli olur. Gaga sarı, uç kısmı siyahtır.
Tanımı :
Vücut ve kanat boyutu olarak ispinoza benzer ama gagası daha kısa ve kalın, kafası daha büyüktür. Daha kısa ve çatallı olan kuyruğu yerdeyken ve uçarken daha ince bir siluet yaratır. İspinozun karakter ve davranışlarına sahiptir. Tüy renklenmesi ispinoza benzer ama erkeğinde renklerin çeşitliği azdır. İki cinsiyeti de belirleyici özelliklerden olan uzun, oval ve beyaz bir kuyruk sokumuna sahiptir ve neredeyse tümüyle siyah kuyruğa sahiptir. Erkekler üreme döneminde parlak siyah kafaları, göğüsten omuzlara ve kuyruk sokumuna uzanan turuncu renkleriyle ayırt edilirler. Dişi ve gençler koyu kahverengi benekli başları ile kalın sürmelerine ek olarak boyunlarının yan tarafındaki gri renkleri ile ayırt edilebilirler. İki cinsiyet birbirinden farklıdır ve erkekler mevsimsel olarak değişiklik gösterir.
Habiatı :
Dağ ispinozları Türkiye\'de üremez.Kış aylarında genelde kayın ormanlarında ve tarımsal arazilerde bulunurlar. Bu zamanlarda, üretken kayın tohumları bulmak amacıyla kısa mesafe göçler yapabilirler. Uygun kışlama habitatı kar örtüsüyle sınırlıdır çünkü beslenmelerinin çok büyük bir kısmı yerlerdeki tohumlara dayalıdır. Dinlenecekleri zaman, ısı kaybını önlemek ve muhafaza etme amacıyla dağ ispinozları yemlenme alanlarını terkedip daha az rüzgar maruziyetine sahip olan yüksekliklerde bulunan kozalaklı ağaçlar gibi daha korunaklı mikro-habitatlara giderler.
Yayılışı :
Ülkemizde kış ziyaretçisidir. Türkiye\'nin birçok kısmından kaydı vardır. Kış aylarında Türkiye\'nin batısında kalan 2/3\'ünde, çoğunlukla kuzeyde, batıda ve İç Anadoluda görülür. Doğu Anadolu bölgesinde oldukça az kaydı olmasına rağmen, Malatya çevresinde düzenli olarak görülür. Güneydoğu Anadolu bölgesinden fazla kaydı bulunmamaktadır, ancak bu bölgenin birçok kısmında düzensiz bir şekilde görülebileceği varsayılmaktadır.
Beslenme :
Genellikle tohumla beslenmekle beraber; ilaveten yazın böceklerle, kışın ise kayın ve benzeri ağaçların meyveleri ile de beslenebilir. Genç bireyler yaygın olarak böceklerle beslenir.
Biyolojisi :
Göçü :
Ülkemizdeki kayıtlar Eylül ile Nisan ayları arasında dağılmaktadır. Avrasyanın kuzey tundralarında ürer. Sonbaharda bazen büyük sürüler oluşturarak daha güney bölgelere iner. Kışı güney Avrupa, Kuzey Afrika, Pakistan\'ın kuzeyi, Hindistan\'ın kuzeyi, Çin ve Japonya`da geçirir. Bazı gruplar Alaska üzerinden ABD\'ne kadar iner. İran, Tayland, Filipinler ile Umman gibi Arap yarımadası ülkelerinden de kayıtlar vardır.
Popülasyonu:
Küresel popülasyonu git gide azalmakla birlikte 100-200 milyon olarak tahmin edilmektedir.
Korunma durumu: Asgari endişe (LC)
Davranışları :
Kışın oldukça büyük sürüler oluşturabilirler. Genellikle diğer ötücüler ile beraber, ispinoz, sarı kirazkuşu, tarla kirazkuşu, serçe, ağaç serçesi, saka gibi karışık sürüler oluştururlar.
Yerel Adlar :
\"Munta\" olarak da bilinir.
Ses-Ötüşü :
Sesi uçuş sırasında ispinozdan daha serttir \'tep\'; genizden gelen, tıngırtılı bir \'zvaynk\'. Ötüşü gür, boğuk ve kısa vızıldamalı bir \'dzzeyrr\'.
Kaynaklar
Kirwan, G., Demirci, B., Welch, H., Boyla, K., Özen, M., Castell, P., & Marlow, T. (2010). The birds of Turkey. Bloomsbury Publishing.
Cramp, S., Simmons, K. L. E., Brooks, D. C., Collar, N. J., Dunn, E., Gillmor, R., ... & Olney, P. J. S. (1983). Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa. The birds of the Western Palearctic. Waders to gulls.
Hayman, P., & Hume, R. (2005). Kuş gözlemcisinin cep kitabı: Avrupa\'nın kuşları. Kuş Araştırmaları Derneği.
BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge, U.K.
BirdLife International. 2015. European Red List of Birds. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg.
Brazil, M. 2009. Birds of East Asia: eastern China, Taiwan, Korea, Japan, eastern Russia. Christopher Helm, London.
Clement, P. and Arkhipov, V. 2016. Brambling (Fringilla montifringilla). In: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. and de Juana, E. (eds), Handbook of the Birds of the World Alive, Lynx Edicions, Barcelona.
EBCC. 2015. Pan-European Common Bird Monitoring Scheme. Available at: http://www.ebcc.info/index.php?ID=587.
IUCN. 2016. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2016-3. Available at: www.iucnredlist.org. (Accessed: 07 December 2016).
Jenni, L. and Kery, M. 2003. Timing of autumn bird migration under climate change: advances in long-distance migrants, delays in short-distance migrants. Proceedings of the Royal Society of London Series B 270(1523): 1467-1471.
Snow, D.W. and Perrins, C.M. 1998. The Birds of the Western Palearctic, Volume 2: Passerines. Oxford University Press, Oxford.
Vähätalo, A. V.; Rainio, K.; Lehikoinen, A.; Lehikoinen, E. 2004. Spring arrival of birds depends on the North Atlantic Oscillation. Journal of Avian Biology 35: 210-216.