Çaprazgaga (Loxia curvirostra), İspinozgiller (Fringillidae) familyasından ötücü bir kuş türüdür. Kırmızı çaprazgaga veya Bayağı çaprazgaga olarakta bilinir. İri ve güçlü yapılı bir İspinozdur (15--17cm. 40gr). Kuyruğu kısa, başı ve gagası kalındır. Alt ve üst gaga uçları birbirinin yanından çapraz geçer. Alt gaga sağa veya sola çarpık olabilir. Uçarken hantal ve iri başlı olduğu gözlenir ve kısa çatallı kuyruğu seçilir. Cinsiyetler farklılık gösterir ve mevsimsel varyasyon göstermezler. Erkek : Erişkin erkekler belirgin bir şekilde tuğla kırmızısıdır, bu kırmızının yoğunluğu kuştan kuşa değişebilir. Erkeğin tepesi ve kuyruk sokumu daha parlak, kanatları ve kuyruğu kahverengidir. Uçarken dikkat çekici kırmızı kuyruk sokumu belirir. Dişi : Dişisi yeşil-kahverengidir, kanatları ve kuyruğu grimsi kahverengidir ve göğsü hafif çizgilidir. Uçarken yeşilimsi sarı kuyruk sokumu belirir. Genç : Dişiye benzer ancak her tarafı belirgin şekilde çizgilidir. İlk kışı ve ilk yazında adım adım erkeğin ya da dişinin erişkin giysisine kavuşur. Nadiran bazı çaprazgagaların ince beyaz kanat çizgileri bulunur (bknz. türün 7.fotosu fikyor) ancak bu çizgiler ülkemizde bulunmayan akkanatlı çaprazgaganınki kadar geniş ve belirgin değildir. Kıbrıs\'ta bulunan Loxia curvirostra guillemardi alttürünün erkeği daha açık renkli olup üst ve alt tarafı yoğun sarı veya turuncudur. Dişisinin tepesi ve sırtı koyu gridir. Bu alttürün gagası ülkemizde bulunan Loxia curvirostra curvirostra alttüründen daha kalındır. Hristiyan alemindeki eski bir inanışa göre bu türün gagası, İsa peygamberin çarmıhtaki çivilerini sökmeye çalışırken yamulmuştur. Bayağı çaprazgagalar, belli bir tür kozalaklı ağaca özelleşmiş gaga morfolojileriyle bağlantılı, farklı \"Çağrı Tipleri\"ne (Call Types) ayrılırlar.

Kozalaklı çeşitli türden çam ormanlarında, yüksek irtifalardaki köknar ve ladinliklerde bulunurlar. Çaprazgaga özellikle, Ladin (Picea), köknar (Abies) ve çam (Pinus) gibi olgun kozalaklı ormanlarda bulunur. Karışık yaprak döken ve kozalaklı ormanlarda, yeterli tohum varsa bulunur.

Bayağı çaprazgaga tüm kuzey yarıküreye yayılmıştır. Göçmen değildir, fakat üreme sezonunda geniş alanlarda dolaşabilir. Amerika da yüksek dağlardan Alaska\'nın kıyı şeridine kadar gözlenebilir. Palearktik de İngiliz adalarından Kuzey Avrupa\'ya, Rusya , Asya ve Japonya\'ya kadar yayılmıştır. Ayrıca ılıman Akdeniz adaları ve dağlarında, Afrika’nın kuzey batısında da gözlenir. Asya da 4500m\'lerden, tropikal çam ormanlarına kadar çok geniş yayılım gösterebilir. Ülkemizde Karadeniz , Marmara ve Orta Anadolu’nun kuzeyindeki yüksek ormanlık bölgelerde ve Toroslarda yerli bir tür olarak bulunur. * Batıda Balıkesirin kuzeyinden Artvine kadarki dağlık yörelerdeki Ladin ormanlarında yerleşiktir. İstisna, Ankarada Bala yolundaki Beynam ormanlarında gözlendi.*

Gaga şeklinden de anlaşılabileceği gibi Çapraz gagalar çam, karaçam, ladin ve köknar gibi ağaçların kozalaklarından beslenme konusunda uzmandırlar. Başka değişik tohumları ve kın kanatlılar dahil olmak üzere çeşitli böcekleri de yerler. *Kozalak tohumlarıyla beslendiği için kozalakları kırıp açabilmek üzere evrimleşmiş gagası özellikle ladin kozalaklarının hastasıdır.* Besin türleri arasında iğne yapraklı ağaçların salgıladakları sakızların da hatırı sayılır bir yer tuttuğu gözlemlenmiştir. Çapraz olan gagasının oluşturduğu dezavantajı uzun olmakla birlikte uzatabildiği dilini kullanarak giderir.

Yuvası kase biçiminde olup ince dallar, yosun ve çimenlerle yapılır ve içerisi yumuşak tüyler ve kıllarla döşenir. Yuvalarını genelde kozalaklı bir ağacın yüksek bir bölümüne yaparlar. Kuluçkaya sadece dişi kuş yatar, yumurtalar pürüzsüz, parlak ve donuk mavi renkte olup bir ucunda seyrek mor lekeler vardır. Ocak ayı içinde bile üredikleri görülmüştür, yavrular her iki eş tarafından beslenirler. Diğer tohumla beslenen kuşlar gibi yavrularını besin değeri açısından daha zengin olan böceklerle beslerler. Yavrular yumurtadan çıktıklarında gagaları çapraz değildir, gaga yavru büyüdükçe çaprazlaşır. Yavrularıın gagaları ancak 45 gün sonra tohumları çıkarabilecek forma erişir. Esaret altında 8 yıl yaşayabilmektedirler. Erkeklerin renklerindeki farklılıklar, beslendikleri tohumun içeriğindeki antosiyonin miktarına bağlı değişmektedir.

Genelde yerleşik kuşlardır. Ancak yaşadığı alanlardaki kozalaklar yeterli gelmez veya zamanında olgunlaşmazlarsa yılda bir kez Temmuz ayı cıvarında başka bir ormanlık bölgeye göçebilirler

Avrupa\'da 5.800-13.000 milyon çift üreme populasyonu, buda 17.400-39.000 milyon birey olduğunu gösterir (BirdLife, 2004). Avrupa populasyonu global populasyonun %5-24\'ünü oluşturmaktadır ve tahmini olarak dünya populasyonu 72.500-780.000 milyon bireydir. IUCN Red Liste göre LC( Least Concern) statüsündedir.

Sürücül bir türdür. Genellikle gürültücü aile grupları veya daha kalabalık sürüler halinde ağaçların tepe hizasında uçarken görülürler. Bir kozalaktan diğerine gezip durur ve gayet akrobatik bir şekilde yemlenirler. Kozalakları diplerinden güçlü gagalarıyla bir süre kemirdikten sonra koparırlar. Kopan kozalak gaga ucuna alındıktan sonra ikinci hamlede ayağa geçer. Dalların arasında uygun bir yere ayaklarıyla sıkıştırıldıktan sonra içindeki tohumları bitene kadar yerler. Onları ağaçlarda tespit etmenin yollarından biri yere düşürdükleri yeşil ve minik taze kozalakların çokluğu ve düştüklerinde çıkardıkları sesleri dinlemektir. Genelde grup halinde dolaştıkları için ağaç üstlerinde kırmızı renkli bireyleri farketmek hiç de zor değildir. Genelde ağaç üzerinde gözlemlenmeye alıştığımız bu tür, su içmek ya da bitki tohumu ve gıda artıklarıyla beslenmek amacıyla gerek tek gerek grup halinde yerde de gözlemlenebilir. Bunu yapmak için bölgede hiçbir tehdit unsuru algılamamaları gerekir. Bu nedenle daha ziyade günün ışıdığı ilk saatleri seçerler. Çaprazgagalar monogamdırlar(tek eşli) ve yıl boyu çiftler halinde bulunurlar. Erkekler tüneklerinden öterler ve dişileri etkilemek için uçuşlarını sergilerler. Erkekler üreme dönemlerinde diğer erkeklere karşı saldırganca davranırlar. Kur davranışları; erkek dişiyi besler ve birbirlerini gagalarlar.Besini bol buldukları dönemlerde mevsime bakmadan kuluçkaya yatabilirler. Bu sebepten Ocak ve Şubat ayları hariç her dönem genç çaprazgaga görmek mümkündür. Kuzey Amerika da bulunan Bayağı çaprazgaga (Loxia curvirostra) alttürleri bazı araştırmacılar tarafından kendilerine özel \'\'Uçuş sesleri\'\' ne göre sınıflandırılırlar (Call Types) ve bu alttürler bir yada daha fazla kozalaklı ağaç türüyle ilişkilendirilir. Örneğin Kuzey Amerika da bulunan iki geniş gagalı Bayağı çaprazgaga tipi, geniş kozalaklı Engelmann ladini (Picea engelmanni), Ponderosa çamı (Pinus ponderosa), ve Table Dağı çamı (Pinus pungens) ile bağlantılıdır. Tüm tiplerin gençleri başta benzer sesleri çıkarırlar. Zamanla kendi ana-babalarının özel ötüşlerini kazanırlar.

Berrak yüksek tonda hecelerden oluşan bir ötüşü vardır \"Jip-jip-jip\". Yemlenen sürülerden benzer ancak daha yumuşak ve şiddeti azaltılmış bir \"çip-çip\" duyulur. Ötüşü karmaşık olup cıvıldamalar, triller ve karışık seslerin \"çiiri-çiirii-çuup-çip-çip-çip-çiirii\" şeklinde dönüşmesidir. Ses kayıtları için ; www.xeno-canto.org/species/Loxia-curvirostra

http://www.iucnredlist.org http://www.arkive.org/species/ARK/birds/Loxia_curvirostra http://www.garden-birds.co.uk http://www.birdlife.org http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Loxia_curvirostra http://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=479AA09EA59C3D62 Collins Bird Guide Türkiye ve Ortadoğu\'nun Kuşları Emeklerinden dolayı Riyal Gül ve Hami Bey\'lere teşekkürlerimle.. ** Riyat Gül