Ortanca ağaçkakanın tüyleri büyükağaçkakanınkine benzer. Sırt kısmı ve kanatları çoğunlukla siyah olup kol örtü tüyleri beyazdır ve uçma tüylerinde enine şeritler bulunur. Aralarındaki fark kırmızı tepe, olmayan siyah bıyık çizgisi, daha kısa gaga, kuyruk altı pembeliği ve gövdenin yan tarafındaki koyu renkte belirgin çizgilerdir. Tepesi kırmızı ve kuyruk altı soluk kırmızı olan yavru büyük ağaçkakanla karıştırılması daha olasıdır. Diğer ağaçkakanlara nazaran daha çocuksu görünümlü bir suratı vardır. Göğüs ve karın kirli beyaz, kuyruk orta ve yan tüyleri siyah kenarı beyaz bantlıdır. Alın kirli sarı, tepe enseye kadar kırmızıdır. Yanak ve gerdan beyaz olup boyundan kursağa inen siyah bağımsız bir bölge bulunur. Dişi ve erkek aynı görünüşte olsalar da dişinin tepe kırmızısı daha küçük ve daha soluktur. Ülkemizde yaşayan alttur ssp. Anatoliae Avrupa’da yaşayan akrabalarına nazaran biraz daha küçük, göğüs ve kenarları daha yoğun çizgili olmakla beraber arazide bu farkları görebilmek imkansızdır. Kural olarak Avrupa’da yaşayanlar Balkanlar ve Akdeniz bölgedekilerine nazaran daha iri olup renkleri daha solukdur.

Yapraklı ve karışık ormanlarda ürer ve yaşarlar. Yüksek bölgelerdeki yaşlı meşe ormanlarını tercih ederler.

Ortanca ağaçkakan sadece Avrupa ve Güney Batı Asya’da görülür. İspanya, Fransa, Polonya, Ukrayna, İtalya, Balkan yarım adası, Kafkaslar ve ülkemizde yerleşik bir türdür. Ülkemizde genellikle Marmara ve Ege bölgelerinde bulunur.

Genellikler böcekler ve onların larvalarıyla beslenir. Kış ve sonbaharda tohum ve palamut gibi bitkisel besinleri tüketirler. Yavruların,böceklerin yanında, karıncalarla da beslendikleri gözlemlenmiştir.

Yerden 30-40cm yüksekliğindeki yuvalarını çürümüş ağaç deliklerini 10cm derinliğinde genişleterek yaparlar. Giriş deliğinin çapı 4-5 cm kadardır. Kuluçkaya eşler sıra ile yatarlar ve yavruların yuvayı terk etme süresi 4 hafta kadardır.

Gayet yerleşik bir türdür.

Avrupa’da 310 ila 710 bin birey yaşadığı tahmin edilmektedir.

Ağaçların yüksek kesimlerinde ve devamlı yer değiştirerek beslendiğinden gözlemlenmesi çok güçtür. http://www.trakus.org/kods_bird/pdf/203709.pdf

Genel ağaçkakan adları; ağaç delen, ağaç gaganası, ala kabak, ala kakan, ala takaç, ala takalak, bodovan, cakcak, cırtlık, cükceleğen, çama çakan, çıkçık, dah diken, dakdaka, dak delen, deddeleğen, deddelek, degelen, dekdelek, deligan, deleyen, devlet kuşu, devletli, dikdelağaç, gagaç, gagana, gölük, guduk dena, gügük, gük güven, hart kakan, hartlagan, hartlağan, kakacan, kakaç, kalli, kekeçen, kıl ibik, kodana, Kokar Ali (Kayseri/Yahyalı), kuş kura, tahta delen, tahta kelleri, tahtakı, tahtalağan, tahtakacan, takacan, takaç, takagan, tak delen, takıç, taktakı, taktiliğen, tarkurtike, tekkuma, telken, tık delek, tık delen, tıktık deleğen, tıksıkıcan, tıktıca, türülik Albaş ismi ile de anılır http://www.kazimcapaci.com/kusadlari.htm

Büyük ağaçkakanın aksine nadiren trampet çalar ; (gagasıyla ağaçlara vurarak çıkardığı ses) ve bunu hiçbir zaman bölgesini korumak amacıyla yapmaz. Genizden gelen ötüşü \'\' gvayk gvayk gvayk gvayk gvayk,\'\' çağrısı hızlı \'\'kik kekekekekek\'\'